Auteursrecht in het onderwijs

07 juni 2021

Onderwijs en het auteursrecht zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Op heel veel werken rust auteursrecht. Een werk kan een lesboek, een blogpost, een afbeelding, een documentaire of andere creatieve uiting zijn. Door de opkomst van het internet, digitale leermiddelen en de snelle veranderingen in het onderwijs, wordt er meer dan ooit gebruik gemaakt van werken van anderen. Maar mag je in het onderwijs zomaar alles gebruiken zonder de toestemming van de maker? 

Wat is het auteursrecht?

De betekenis van ‘Auteursrecht’ is opgenomen in artikel 1 van de Auteurswet: ‘’Het auteursrecht is het uitsluitend recht van de maker van een werk van letterkunde, wetenschap of kunst, of van diens rechtverkrijgenden, om dit openbaar te maken en te verveelvoudigen, behoudens de beperkingen, bij de wet gesteld. Met andere woorden wil dit zeggen dat een auteur of maker zelf kan bepalen in hoeverre zijn werk openbaar kan worden gemaakt of gekopieerd mag worden.

Het begrip auteursrecht haalt veel vragen naar boven. Mag iemand zomaar een tekst kopiëren? Wanneer moet er toestemming aan de auteur worden gevraagd? Als jij een betoog hebt geschreven, mag iemand anders dat dan zomaar overnemen? Hoe kun je een juiste bronvermelding maken? Maar, de voornaamste vraag is: wanneer is iets auteursrechtelijk beschermd?

Op de laatste vraag geeft het arrest Van Dale/Romme (HR 4 januari 1991, NJ 1991/608) een antwoord. In deze uitspraak bepaalde de Hoge Raad dat een werk alleen auteursrechtelijk beschermd kan zijn in de zin van artikel 1 van de Auteurswet als het werk:

  • een eigen oorspronkelijk karakter heeft, en;
  • een persoonlijke stempel van de maker heeft.

Er is vaak veel tijd en energie gestoken in het schrijven van bijvoorbeeld een betoog of zangstuk. Hierdoor wil de maker meestal niet dat iemand anders ermee aan de haal gaat. Zo geldt dit bijvoorbeeld voor het werk van bekende schrijvers en kunstenaars. Voor hen is het enorm belangrijk dat zij de waardering voor hun werk ontvangen. Om ervoor te zorgen dat niemand anders de waardering én het geld ontvangt voor iets dat niet van henzelf is, bestaat het auteursrecht. 

Alle werken waarop het auteursrecht bestaat, zijn opgenomen in artikel 10 van de Auteurswet. Er bestaat daarentegen geen auteursrecht op wetten, besluiten, verordeningen en rechterlijke uitspraken op grond van artikel 11 van de Auteurswet. 

Het auteursrecht is ook zeer belangrijk in het onderwijs, bijvoorbeeld na het schrijven van een uitgebreide, ingewikkelde scriptie. Na al het harde werk is het voor een student van groot belang dat een ander het niet zomaar kan overnemen of gebruiken. 

Het auteursrecht zorgt ervoor dat de alleen rechtmatige maker kan bepalen wat er met zijn of haar werk gebeurd.

Auteursrecht in het onderwijs

Of je nou een hbo-student, een mbo’er of een scholier op de havo bent, vrijwel alle scholieren en studenten krijgen regelmatig te maken met het auteursrecht. Denk hierbij bijvoorbeeld aan het schrijven van een werkstuk of scriptie. Hierbij is het verzamelen en verwerken van bestaande literatuur een vereiste. Zo worden er (les)boeken gebruikt, blogs gelezen, krantenknipsels verzameld en televisiedocumentaires gekeken.

Binnen het onderwijs is een exceptie in de wet opgenomen, waardoor onder bepaalde omstandigheden geen toestemming van de rechthebbende nodig is voor het gebruik van auteursrechtelijk beschermde werken. Deze exceptie is te vinden in artikel 16 van het Auteursrecht. Er is meer mogelijk dan gewoonlijk het geval is, omdat het onderwijs anders te veel belemmerd wordt. Wel is het belangrijk te benadrukken dat het altijd moet gaan om onderwijs dat door de overheid of door een rechtspersoon zonder winstoogmerk wordt gegeven. 

Voor het auteursrecht in het onderwijs geldt de volgende vuistregel: Als auteursrechtelijk beschermd werk gebruikt wordt voor onderwijsdoeleinden, vallend in het leerplan, dan mag dit worden gebruikt zonder toestemming van de rechthebbende.  

Onderwijsinstellingen dienen wel een vergoeding te betalen. In de praktijk betalen zij hiervoor een jaarlijkse afkoopsom ten behoeve van de rechthebbenden. De onderwijsinstellingen mogen de werken alleen gebruiken als toelichting bij het onderwijs en niet als volledige vervanging. Het maakt verder niet uit welk medium er wordt gebruikt. Een boek, maar ook werken die op het internet staan, kunnen onder de onderwijsexceptie vallen. 

Bronvermelding

Bij een werkstuk of scriptie wordt veelvuldig gebruik gemaakt van literaire bronnen. Het is daarbij belangrijk om plagiaat te voorkomen. Dit kan door middel van een strikte en nauwkeurige bronvermelding. In de bronvermelding wordt kort weergegeven waar de gebruikte informatie, zoals teksten en afbeeldingen, van afkomstig is. Docenten zien graag zoveel mogelijk gebruikte bronnen, maar alleen wanneer deze op de juiste manier vermeld zijn. Hebt u een vraag met betrekking tot het auteursrecht, plagiaat of het opstellen van een nauwkeurige bronvermelding? Neem dan contact met ons op via info@juristenzwolle.nl of 038-2022738 om uw mogelijkheden te bespreken.

Meer blogs over
juridisch