Demonstraties zijn altijd van een groot maatschappelijk belang geweest en de afgelopen jaren is dit eens temeer duidelijk geworden. Voor of tegen zwarte piet, tegen stikstofmaatregelen of ten behoeve van het milieu, demonstraties komen erg veel voor. Juist om die reden is het interessant om het demonstratierecht eens verder uit te diepen. Waarom bestaat het demonstratierecht en kunnen er op het recht uitzonderingen worden gemaakt?
Het recht op demonstraties
Dat we mogen demonstreren is vastgelegd in artikel 9 van onze Grondwet en valt – daarmee – te kwalificeren als een grondrecht. Overigens is het demonstratierecht ook in Europees recht verankerd, onder meer in het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens. Het uitgangspunt is dat burgers te allen tijde vrij zijn om te demonstreren waar, wanneer, waarover en hoe ze maar willen. Hiervoor is dan in beginsel ook geen vergunning, of andere vorm van toestemming, nodig.
Grondwet
Het demonstratierecht is echter niet absoluut, hetgeen wil zeggen dat er soms uitzonderingen op het recht kunnen worden gemaakt. Dit vinden we ook terug in artikel 9 tweede lid Grondwet, waarin staat dat de wet regels kan bepalen omtrent de beperking van het recht op demonstratie. Deze regels zijn uitgewerkt c.q. opgenomen in de Wet openbare manifestaties. Artikel 2 van die wet bepaalt dat het demonstratierecht slechts door een burgemeester kan worden beperkt indien dit noodzakelijk is ter bescherming van de (algemene) gezondheid, het verkeer of ter voorkoming van wanordelijkheden. Dit worden wel de zogenaamde doelcriteria genoemd.
De kern is wel dat de burgemeester, en de overheid in de meest brede zin van het woord, in beginsel ervoor zorg dienen te dragen dat burgers in vrijheid en alle veiligheid kunnen demonstreren. De burgemeester mag dan ook nimmer op grond van de inhoud een demonstratie verbieden. Toch is een verbod mogelijk ter voorkoming van wanordelijkheden. Het gaat om een zeer vergaande bevoegdheid
Verbod of niet?
Zo’n verbod mag alleen wanneer de politie niet in staat is om de veiligheid van de demonstranten te waarborgen (bestuurlijke overmacht), waarvan sprake is wanneer de demonstratie naar redelijke verwachting zal leiden tot zodanige wanordelijkheden, dat niet kan worden verwacht dat de politie de veiligheid van burgers en goederen kan waarborgen. Dit is het algemene criterium, waarna de burgemeester nog rekening heeft te houden met de volgende punten. De burgemeester moet zich in de eerste plaats hebben ingespannen om voldoende politie op de been te krijgen. Wanneer de burgemeester de inzet van politie buitenproportioneel vindt, dient hij of zij dit concreet en uitvoerig te kunnen aantonen c.q. te kunnen beargumenteren. Verder mag de burgemeester een andere locatie of tijdstip voorstellen om te demonstreren en/of andere voorschriften aan de demonstratie verbinden. Tot slot is van belang dat de burgemeester een slechts toegestane route of tijdsduur uitvoerig motiveert. Uiteraard spelen ook de omstandigheden van het geval nog een rol. De maatschappelijke spanning omtrent een bepaald onderwerp kan zodanig hoog zijn opgelopen dat een demonstratie eenvoudigweg als uiterst onverstandig dient te worden bestempeld. Mijns inziens zou een burgemeester in zo’n geval kunnen aangeven wanneer een demonstratie wel mogelijk wordt geacht c.q. wanneer er opnieuw een verzoek kan worden ingediend.
Belangenafweging
Een verbieden van een demonstratie zonder een aanbod ten aanzien van een alternatief is slechts mogelijk in geval van bestuurlijke overmacht (zie het bovenstaande). Rechters zijn hierbij kritisch op de burgemeester aangezien het gaat om een grondrecht. Meermaals werd de vrees voor strafbare feiten niet voldoende geacht om een demonstratie geheel te verbieden. Een burgemeester zal alle belangen zorgvuldig moeten afwegen en in rechte moet hij of zij met erg goede argumenten komen indien een demonstratie is verboden. Eventuele beperkingen van het demonstratierecht moeten worden getoetst aan de reeds vermelde doelcriteria.
Hebt u vragen? Neem dan contact met ons op via 038-2022738 of info@juristenzwolle.nl om uw mogelijkheden te bespreken.