Het recht op demonstratie is een grondrecht, maar zijn hier ook voorwaarden aan verbonden? Mag u zomaar demonstreren en maakt de inhoud van de demonstratie uit voor het verkrijgen van eventuele toestemming?
Grondrecht
Het recht op demonstratie is een klassiek grondrecht dat voortvloeit uit artikel 9 van de Grondwet. Hierin staat het volgende:
Artikel 9
- Het recht tot vergadering en betoging wordt erkend, behoudens ieders verantwoordelijkheid volgens de wet.
- De wet kan regels stellen ter bescherming van de gezondheid, in het belang van het verkeer en ter bestrijding of voorkoming van wanordelijkheden.
Het recht tot vergadering en betoging duidt o.a. op het recht op demonstratie. Het tweede deel van deze zin maakt echter dat artikel 9 Gw géén absoluut grondrecht is, maar een beperkt grondrecht. Het zinsdeel “behoudens ieders verantwoordelijkheid volgens de wet” geeft een beperking op het grondrecht, ook wel clausulering. In lid 2 van artikel 9 Gw wordt verder ingegaan op eventuele beperkingen op het grondrecht, namelijk dat de wet eventuele regels kan stellen met betrekking tot gezondheid, verkeer en wanordelijkheid.
De wet openbare manifestaties geeft aanvullende richtlijnen omtrent deze beperkingen. Zo wordt in deze wet nader ingegaan op wanneer bovenstaande beperkingsgronden kunnen worden ingeroepen en dat slaging van beroep op zo’n beperkingsgrond afhangt van in welk kader deze wordt ingeroepen. Ook kan bijvoorbeeld de locatie van een demonstratie invloed hebben op de vraag of er sprake is van wanordelijkheid of gevaar voor gezondheid dan wel verkeer.
Voorwaarden en restricties
Om te mogen demonstreren is in beginsel geen vergunning nodig. Wel geven de meeste gemeenten aan dat er een bepaald aantal uren of dagen van tevoren kennis moet worden gegeven aan de gemeente, in sommige gevallen zelfs specifiek de burgemeester, dat er een demonstratie plaats zal vinden. Hoe ver van tevoren dit moet worden aangegeven verschilt per gemeente. Verder is het belangrijk dat de demonstratie vreedzaam verloopt en dat deze niet in strijd is met de openbare orde.
Ondanks dat de kennisgeving in de meeste gemeenten verplicht is, is het de gemeente niet toegestaan zich te bemoeien met de inhoud van de demonstratie of met hetgeen waartegen gedemonstreerd wordt.
Demonstreren tijdens COVID-19
Sinds de uitbraak van het coronavirus is demonstratie zoals we dat kennen natuurlijk veranderd. Er moet anderhalve meter afstand worden bewaard tussen demonstranten en sommige gemeenten hebben mondkapjes tijdens demonstraties verplicht gesteld. Dit maakt dat er op bepaalde demonstratieterreinen ruimte is voor minder mensen, maar de afgelopen maanden hebben laten zien dat mensen desalniettemin volop gebruik maken van hun recht tot betoging.
Ook tégen de coronamaatregelen wordt fel gedemonstreerd door verschillende (extremistische) partijen. Deze demonstraties verlopen opzettelijk zonder het gebruik van een mondkapje en de anderhalve meter wordt vaak niet gewaarborgd. Hoe hiertegen wordt opgetreden is een goed voorbeeld van bovenstaand artikel, art. 9 lid 2 Gw, waarin wordt gesteld dat “de wet regels kan stellen ter bescherming van de gezondheid”. Op grond van de Spoedwet Corona die eerder dit jaar is uitgevaardigd is dan ook door politie fel opgetreden tegen demonstranten die de coronamaatregelen niet in acht namen. Er zijn demonstranten meerdere boetes opgelegd en politie heeft demonstraties opgebroken nadat politiebevelen niet werden opgevolgd.
Gemeenten kunnen demonstraties tegen de coronamaatregelen echter niet verbieden: zij mogen zich wederom niet bemoeien met de inhoud van de demonstratie ofwel hetgeen waartegen wordt gedemonstreerd. Echter, wanneer wettelijke bepalingen zoals de coronamaatregelen tijdens zo’n demonstratie worden overtreden, mag de gemeente wel degelijk optreden. Er zijn hier dit jaar verschillende uitspraken over gedaan door onder andere de rechtbank Amsterdam en de rechtbank Den Haag.
Heeft u vragen of bent u op zoek naar verdere informatie? Neem contact met ons op via info@juristenzwolle.nl of 038-2022738.
